W okresie ostatnich dwóch – trzech tygodni o pomoc prawną zwróciło się do mnie kilka osób, które po zakończonych sprawach rozwodowych chciały przeprowadzić sprawę o podział majątku dorobkowego. Czynnikiem wspólnym łączącym wszystkie te osoby była chęć ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Każdą z tych osób zapytałem, jakie ważne powody mają uzasadniać przyznanie im większego udziału w majątku dorobkowym. Jedyna odpowiedź, jaka się pojawiała było stwierdzenie, że jeden małżonek zarabiał więcej, a drugi mniej.
Oczywiście zadawane przeze mnie pytanie jest pytaniem jedynie z pozoru prostym. Udzielenie przed sądem odpowiedzi, że ważnym powodem uzasadniającym ustalenie nierównych udziałów jest duża różnica w osiąganych przez małżonków zarobkach najprawdopodobniej skutkować będzie nieuwzględnieniem zgłoszonego żądania. Sprawy nie ułatwia także ustawodawca, który w art. 43 k.r.o. nie wskazuje katalogu ważnych powodów, które uzasadniałyby odejście od zasady równych udziałów w majątku wspólnym. Odpowiedzi trzeba zatem szukać w orzecznictwie sądowym.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt: II CSK 259/12, wskazał, że: „Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli”.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt: IV CSK 553/12, wyrażony został pogląd mówiący, że nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Powyższe wynika z treści art. 43 k.r.o., który formułuj dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają ze sobą we wzajemny stosunku. Innymi słowy sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu art. 43 k.r.o. W podobnym tonie Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie także później, np. w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2019 r., sygn. akt: IV CSK 327/19.
Zdaniem sądów przy ustalaniu nierównych udziałów należy uwzględniać względy natury etycznej. Inaczej mówiąc w każdym przypadku należy ustalić, czy brak przyczyniania się jednego z małżonków do powstania majątku wspólnego może zostać usprawiedliwiony przy pomocy obiektywnych kryteriów. Analogiczne kryteria będą stosowane w sytuacji, gdy jeden z małżonków przyczyniał się do powstania majątku wspólnego w większym stopniu niż drugi małżonek. Od razu jednak zaznaczę, że okoliczności te nie są tożsame z okolicznościami uzasadniającymi orzeczenie rozwodu z winy któregoś z małżonków.
Oczywiście najczęstszym podawanym przykładem uzasadniającym ustalenie nierównych udziałów jest trwonienie majątku przez jednego z małżonków na używki (alkohol, narkotyki, hazard itd.) przy jednoczesnym nieprzyczynianiu się do powiększania majątku wspólnego, czy też nawet pasożytowaniu na majątku wygenerowanym przez drugiego małżonka. Nie są to jednak jedyne powody. Już w przytoczonych orzeczeniach wskazywano, że długotrwała separacja faktyczna, z uwzględnieniem dysproporcji pomiędzy trwaniem wspólności małżeńskiej a okresem separacji, może uzasadniać ustalenie nierównych udziałów stron. Innym przykładem może być zaciąganie pożyczek bez zgody i wiedzy drugiego małżonka i wydawanie uzyskanych w ten sposób środków na własne nieuzasadnione potrzeby.
Przykładów może być wiele. Za każdym razem konieczne jest jednak obiektywne przyjrzenie się sytuacji. Ze swojego doświadczenia mogę powiedzieć jednak, że ustalenie nierównych udziałów jest zjawiskiem niezwykle rzadkim. Warto, zatem już na starcie dobrze przygotować się do zgłoszenia takiego żądania, aby już na starcie nie strzelić sobie w stopę. Oczywiście przygotowaniu sprawy o podział majątku dorobkowego może pomóc dobry adwokat, który racjonalnie oceni zaistniałą sytuację.
Pozdrawiam,
Adwokat Adrian Sylwanowicz
Linki do podawanych orzeczeń:
https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/iv-csk-327-19-postanowienie-sadu-najwyzszego-522866508
https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/iv-csk-553-12-przeslanki-ustalenia-nierownych-udzialow-521446953
https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/ii-csk-259-12-stosowanie-art-43-2-i-3-k-r-o-do-zadania-521444193